Dạy ngôn ngữ lập trình cho trẻ em

Ngôn ngữ lập trình là ngôn ngữ phổ quát của hành tinh chúng ta ngày nay. Người biết lập trình sẽ có khả năng giao tiếp xuyên quốc gia và các nền văn hoá, dẫn đầu xu thế, giải quyết vấn đề trôi chảy mạch lạc hơn, và chẳng có rào cản nào có thể ngăn nổi thành công của họ. Học lập trình thời còn nhỏ tuổi giúp những đứa trẻ giải quyết các vấn đề hằng ngày và tạo con đường dễ dàng hơn cho cơ hội trong tương lai.

Ngôn ngữ lập trình là ngôn ngữ phổ quát của hành tinh chúng ta ngày nay. Người biết lập trình sẽ có khả năng giao tiếp xuyên quốc gia và các nền văn hoá, dẫn đầu xu thế, giải quyết vấn đề trôi chảy mạch lạc hơn, và chẳng có rào cản nào có thể ngăn nổi thành công của họ. Học lập trình thời còn nhỏ tuổi giúp những đứa trẻ giải quyết các vấn đề hằng ngày và tạo con đường dễ dàng hơn cho cơ hội trong tương lai.

“Năm của lập trình”

Nhiều trường cấp Hai sử dụng máy tính vào các bài sát hạch và các hoạt động khác, nhưng hiếm có chương trình học của trường nào lại bao gồm cả môn học lập trình máy tính. Trong “Năm của Lập trình”, nhiều trường học trên thế giới đã bắt đầu thêm môn lập trình máy tính vào phân khúc kỹ năng vào chương trình học của mình. Kiểu giáo dục này giúp trẻ nắm bắt được những nền tảng cơ bản sâu bên trong hoạt động của máy tính. Trẻ có thể cảm thấy thành công khi làm cho máy tính thực hiện điều mà chúng muốn. Sự khởi tạo này có thể tạo dựng cho trẻ một cuộc đời thành công trong việc sử dụng và quản lý công nghệ cho đời sống hằng ngày.

Tư duy tính toán là khả năng truyền đạt những suy nghĩ của bạn một cách có tư duy và lô-gic. Quá trình suy nghĩ kiểu này giống như từng bước chỉ dẫn thực hiện một lập trình trong máy tính. Đó cũng là quá trình suy luận và giải quyết vấn đề một cách có phương pháp có thể được nhân rộng bởi máy móc. Các kỹ sư phần mềm, lập trình viên máy tính, chuyên gia lô-gic dùng phương pháp này để suy nghĩ cách giải quyết vấn đề. Tư duy tính toán là sự kết hợp của các phương pháp toán học tiên tiến, sự phát triển thuật toán và lô-gic. Sự phát triển của tư duy tính toán bao gồm sự nhận biết vấn đề và thấu hiểu nó theo từng bước đi đơn lẻ. Mỗi bước này đều được xử lý theo cách có hiệu quả nhất có thể. Cũng có một yếu tố của sự thu hút ở tư duy tính toán, cho phép trẻ sử dụng cách giải quyết một vấn đề cụ thể để tổng hợp vào những tình thế khác. Kết quả của quá trình này dẫn đến sự thay đổi nhận thức về cách mà thế giới vận động ở trẻ.

Học lập trình phát triển tư duy

Trẻ có trí óc sáng tạo và linh động, cho phép chúng suy nghĩ theo kiểu “tư duy ngoài chiếc hộp”. Vô hạn những cách lập trình tư duy và giải quyết vấn đề có thể truyền cảm hứng cho sự phát triển. Bạn có thể cho trẻ thấy lập trình là một kiểu kể chuyện. Một sự khởi đầu có logic, quá trình và kết thúc cũng thế tạo nên câu chuyện và chương trình. Những kỹ năng này sẽ tạo dựng cho trẻ sự thành công trong việc viết lách và giao tiếp bằng ngôn ngữ nói thông thường ở trường học, và may mắn là sự giới thiệu nền tảng công nghệ thông tin ở trường cấp Một đang trở nên phổ biến.

Thế hệ hiện tại sẽ rất cần được dạy dỗ về công nghệ, để có thể cạnh tranh trên thị trường lao động tương lai. Không biết lập trình sẽ được so sánh với không biết đọc. Hầu hết công việc yêu cầu kiến thức về kỹ năng công nghệ thông tin cơ bản, trong khi thậm chí các cửa hàng bán lẻ và đồ ăn nhanh cũng yêu cầu khả năng sử dụng công nghệ và máy tính. Chuyên gia lập trình được chi trả rất hậu hĩnh và được săn lùng rất nhiều trên thị trường hiện tại, và cơ hội nghề nghiệp cho những con người có kỹ năng sẽ rất rộng mở trong tương lai.

Quá trình học tập, khả năng và kết quả của lợi ích:

Cũng giống như học đi xe đạp, học lập trình sẽ dễ dàng hơn khi bạn còn trẻ. Thậm chí một đứa trẻ 4 tuổi có thể học những ý niệm cơ bản về máy tính. Học lập trình ngày một trở nên dễ dàng và thú vị hơn khi có ngày một nhiều những kiểu phần mềm mới và các phương pháp hướng dẫn cập nhật sẽ giúp trẻ duy trì hứng thú về lập trình máy tính. Cũng có những nguồn trực tuyến giúp trẻ học lập trình miễn phí, như codecademy.org. Trẻ sẽ không phải dành nhiều thời gian học những thứ chuyên biệt của lập trình, thay vào đó, chúng có thể dùng trò chơi và các ứng dụng giúp dạy chúng những cơ bản về máy tính.

Những lợi ích của việc học lập trình lúc tuổi đời còn nhỏ giúp trẻ có được những lợi thế trong suy nghĩ, quá trình phát triển và giao tiếp. Những kỹ năng này sẽ giúp trẻ năng động, sáng tạo và chuyển hoá thành sự chuyên nghiệp sau này. Từ thầy thuốc cho đến ca sỹ, với khả năng lập trình và phát triển phần mềm, ứng dụng máy tính có thể chuyển hoá tới sự thành công.

Cùng với sự bùng nổ mạnh mẽ của Cách mạng công nghiệp 4.0, công nghệ được tích hợp vào hầu hết các ngành nghề đòi hỏi người lao động phải biết vận dụng cả kiến thức và kỹ năng về công nghệ – lập trình trong công việc hằng ngày.

Tuy nhiên, thực trạng đáng báo động là chỉ chưa tới 20 triệu người trong tổng số gần 7 tỷ người trên thế giới biết sử dụng ngôn ngữ lập trình mặc dù lập trình đã được đưa vào giảng dạy từ bậc Trung học trở lên từ khá lâu.

Theo các chuyên gia thì để việc học lập trình cũng như hình thành tư duy và kỹ năng lập trình đạt hiệu quả cao hơn, nên cho trẻ bắt đầu làm quen với lập trình ngay từ độ tuổi mầm non, tiểu học.

Mỗi đứa trẻ được ví như một nhà khoa học bẩm sinh, luôn tò mò khám phá những điều mới lạ, ấn tượng.

Các thiết bị công nghệ chính là chân trời mới mang đến cơ hội học tập – vui chơi, từ đó, trẻ lĩnh hội kiến thức phong phú, phát triển khả năng sáng tạo không giới hạn.

Tuy nhiên, khiến nhiều phụ huynh e ngại việc lạm dụng các ứng dụng công nghệ sẽ gây ảnh hưởng đến sự phát triển tâm-sinh lý của trẻ nên hạn chế con tiếp xúc với công nghệ – lập trình từ sớm.

Điều này vô tình làm mất đi cơ hội phát triển những kiến thức và kỹ năng rất quan trọng cho trẻ.

Những “thần đồng” lập trình như: Rohan Agrawal, 12 tuổi, đã tự lập trình và chế tạo ra robot cho riêng mình; Lim Ding Wen, 10 tuổi, là người trẻ nhất thế giới phát triển phần mềm cho iPhone; Lee Ryan, 13 tuổi, sau một năm tự học ngôn ngữ lập trình game, đã viết ra được 33 trò chơi trực tuyến,… đều được tiếp xúc với lập trình từ rất sớm.

Cựu Tổng thống Mỹ Barack Obama cũng từng nói: “Đừng chỉ chơi game trên điện thoại, hãy học lập trình ở đó”.

Cựu Tổng thống Mỹ Barack Obama:”Đừng chỉ chơi game trên điện thoại, hãy học lập trình ở đó”

Vậy việc học lập trình từ sớm sẽ mang lại những lợi ích như thế nào khi trẻ được học đúng cách với một chương trình học đạt chuẩn như ở các quốc gia phát triển?

Tại Việt Nam, một chương trình cùng với robot thông minh đang được đánh giá rất cao hiện nay là chương trình học lập trình E-Robot Coding dành cho trẻ mầm non và tiểu học, với “8 lợi ích mang lại cho trẻ” sau đây:

1. Kích thích và phát huy trí tưởng tượng

Trẻ em vốn rất tò mò và thích khám phá. Tuy nhiên, trí tưởng tượng của trẻ lại gắn với hình ảnh trực quan.

Học lập trình với E-Robot Coding tạo ra môi trường trực quan sinh động để các em chủ động trẻ lắp ghép các câu chuyện của mình vào và phát triển chúng theo hướng phong phú hơn, từ đó phát huy trí tưởng tượng có mục đích.

E-Robot Coding giúp trẻ kích thích và phát triển tư duy sáng tạo

2. Bổ sung kiến thức nhiều môn học khác

Với việc kết hợp nội dung học lập trình với phương pháp giảng dạy STEM, tích hợp kiến thức nhiều môn học khác như: Tiếng Anh, Toán, Địa Lý, Nghệ thuật,… , bộ chương trình E-Robot Coding giúp việc học lập trình giờ đây không hề khô khan, nhàm chán nữa.

Trẻ hứng thú hơn với nhiều nội dung sinh động, đầy sáng tạo trong mỗi buổi học, đồng thời bố mẹ cũng yên tâm hơn khi con được học tập trong môi trường tích hợp hiện đại.

3. Chọn lọc và thử nghiệm ý tưởng

Trong quá trình xây dựng các câu chuyện và các dự án riêng, lập trình E-Robot Coding giúp trẻ diễn đạt những gì mình tưởng tượng theo cách trực quan và logic.

Dần dần, trẻ có thể đối chiếu so sánh để nhận biết mức độ khó – dễ, tính khả thi của các ý tưởng, từ đó có thể thử nghiệm, phân loại và chọn lọc được chúng.

4. Bổ sung kỹ năng làm việc theo nhóm

Trong quá trình học lập trình với E-Robot Coding, trẻ không chỉ chủ động làm việc mà phải hoàn thành các dự án theo nhóm.

Việc này đòi hỏi trẻ giao tiếp với nhau để chia sẻ, trao đổi ý tưởng, kiến thức, kinh nghiệm. Với sự hỗ trợ của thầy cô hướng dẫn, các em sẽ làm quen và dần dần nắm bắt được kỹ năng làm việc nhóm.

E-Robot Coding giúp trẻ rèn luyện kỹ năng làm việc nhóm

5. Xử lý lỗi và tìm giải pháp tối ưu

Đây là một kỹ năng rất quan trọng đối với mỗi công dân hiện đại. Xã hội phát triển, mức sống được nâng cao đáp ứng đầy đủ mọi nhu cầu khiến trẻ dễ nản chí trước khó khăn. Học lập trình sẽ giúp khắc phục tình trạng này.

Đối với E-Robot Coding, trẻ được dạy cách nhận biết lỗi, kiên nhẫn tìm ra giải pháp tối ưu nhất chứ không phải giải pháp duy nhất.

Cách thức linh hoạt này không khiến trẻ bị ám ảnh bởi đúng sai tuyệt đối như phương pháp giáo dục truyền thống.

6. Rèn luyện kỹ năng thuyết trình

Thuyết trình là một nội dung rèn luyện không thể thiếu khi học E-Robot Coding, bao gồm: trình bày ý tưởng, dự án, phản biện cho ý kiến của mình,…. Bao gồm từ dáng đứng, giọng điệu cho đến cách tổ chức nội dung mạch lạc, có thứ tự cũng như thái độ tự tin, chững chạc khi nói.

7. Làm chủ các thiết bị công nghệ cao

Từ việc trẻ tiếp xúc công nghệ một cách bị động, không có định hướng. Khi học E-Robot Coding, trẻ được hướng dẫn cách tiếp xúc công nghệ đúng đắn, có định hướng. Từ đó, trẻ làm chủ công nghệ, biến nó thành công cụ để lập trình nên các ý tưởng trong đầu mình.

Cuộc thi sáng tạo công nghệ “Discovery Summer Camp” giúp trẻ vận dụng kiến thức, làm chủ công nghệ

8. Cơ hội phát triển nghề nghiệp tương lai

Theo thống kê, lập trình được đánh giá là 1 trong 10 nghề hot thế kỉ 21, lập trình viên là nghề thu hút sự quan tâm rất lớn của xã hội. Vì vậy, việc học lập trình E-Robot Coding từ sớm sẽ là một định hướng đúng đắn cho tương lai sau này của con em chúng ta.

Hiện tại, E-Robot Coding đang được phân phối bởi Công ty Trách nhiệm hữu hạn Phát triển và Phân phối các sản phẩm Giáo dục EPRO (Công ty EPRO).

Hiện chương trình đã được đưa vào giảng dạy tại nhiều chuỗi trường uy tín: Hệ thống trường Mầm non STEAMe GARTEN, Trường Mầm Non Việt Hàn Montessori, Hệ thống trường liên cấp Hoa Sen Hà Tĩnh, Hệ thống trung tâm Anh ngữ Apax Leaders,…và đang nhận được nhiều phản hồi tích cực từ phụ huynh, học sinh và giới chuyên môn.

Kích thích và phát huy trí tưởng tượng

Trẻ em vốn rất tò mò và thích khám phá. Trong quá trình đó, các em sẽ rút ra kinh nghiệm đồng thời tưởng tượng thêm từ những gì đã trải nghiệm và quan sát. Tuy nhiên, trí tưởng tượng của trẻ em gắn với hình ảnh trực quan (điều này lý giải tại sao trẻ em thích đọc truyện tranh và xem phim hoạt hình). Vì vậy, để giúp các em phát huy trí tưởng tượng, chúng ta cần tạo môi trường bằng hình ảnh sinh động để các em lắp ghép những câu chuyện tưởng tượng của mình vào đó, sau đó từ việc quan sát và tác động hình ảnh do mình tạo ra, các em lại tiếp tục tưởng tượng thêm cho câu chuyện của mình ngày càng phong phú hơn. Học lập trình chính là tạo ra môi trường trực quan sinh động để các em chủ động phát huy trí tưởng tượng có mục đích.

Diễn đạt ý tưởng theo cách trực quan

Các thể loại văn mô tả, tưởng thuật giúp trẻ em có thể kể chuyện bằng lời những gì các em hiểu và tưởng tượng. Học vẽ giúp cho trẻ diễn đạt điều tưởng tượng trong đầu bằng hình vẽ. Học lập trình thông qua trò chơi sẽ giúp các em kể chuyện bằng hình ảnh chuyển động kết hợp với âm thanh. Không những vậy, câu chuyện trong trò chơi do các em tạo ra sẽ có diễn tiến thời gian và kết cấu logic chặt chẽ, tuân theo các quy tắc hợp lý. Nhờ vậy, các em có thể tăng dần mức độ phức tạp trong câu chuyện do chính các em tưởng tượng ra. Thông qua việc hòa mình vào câu truyện, trò chơi do chính các em tạo ra, các em không chỉ “kể lại” những gì quan sát được, mà còn sáng tạo thêm theo ý của mình.

Chọn lọc và thử nghiệm ý tưởng

Với một em bé thích đi chơi xa, tưởng tượng về hành trình đi đến Huế với hành trình đến Băng-Cốc cũng không khác nhau mấy nếu em không thực sự được quan sát và trải nghiệm cảnh vật và sự việc trên những hành trình đó. Tương tự như vậy, trí tượng tượng nếu chỉ dừng lại trong đầu các em thì mới chỉ là những hình ảnh sơ khai, đơn giản (vì không có hình ảnh thực tế để đắp “da thịt” vào phong phú hơn). Bằng việc dựng lên các câu chuyện và lập trình thành trò chơi, các em đã diễn đạt những gì mình tưởng tượng theo cách trực quan và logic, từ đó gợi mở trí tưởng tượng để có câu chuyện phức tạp hơn, chặt chẽ hơn. Xa hơn nữa, các em có thể đối chiếu so sánh để nhận biết mức độ khó – dễ của các ý tưởng, từ đó có thể thử nghiệm, phân loại và chọn lọc được những ý tưởng của mình.

Phân chia và phối hợp làm việc theo nhóm

Khoa học đã chứng minh, lao động và giao tiếp là hai công cụ cơ bản để hình thành ngôn ngữ và tư duy của con người. Việc học lập trình không chỉ tạo động lực để trẻ em chủ động làm việc mà còn thúc đẩy các em chia sẻ và phối hợp với nhau để hoàn thành công việc. Một trò chơi được làm ra đôi khi đòi hỏi nhiều em cùng tham gia thực hiện. Quá trình làm sẽ đòi hỏi các em giao tiếp với nhau để chia sẻ, trao đổi ý tưởng, kiến thức, kinh nghiệm. Với sự hỗ trợ của thầy cô hướng dẫn, các em sẽ làm quen và dần dần nắm bắt được kỹ năng làm việc nhóm.

Xử lý lỗi và tìm giải pháp thay thế

Đây là một kỹ năng rất quan trọng trong quá trình rèn luyện cho trẻ em. Bởi vì cuộc sống không phải lúc nào cũng màu hồng, trong khi về mặt tâm lý con người luôn muốn mọi thứ diễn ra dễ dàng, suôn sẻ và kết thúc “có hậu”. Nếu không được chuẩn bị trước, khi gặp tình huống bất lợi, một số người có thể dễ dàng bỏ cuộc. Học lập trình sẽ giúp rèn luyện tính cách kiên trì, dám đối mặt với khó khăn. Quá trình lập trình có thể phát sinh ra lỗi, đòi hỏi người viết (là các em) phải kiên trì đối mặt với cảm xúc khó chịu, đồng thời phải biết cách tìm ra lỗi và nghĩ ra giải pháp khắc phục. Việc rèn luyện cho trẻ kỹ năng này đòi hỏi thầy cô, người hướng dẫn phải có phương pháp tốt để giúp các em lĩnh hội được kỹ năng trong tâm trạng thoải mái, sẵn sàng đối mặt với những bất lợi sắp xảy ra.

Rèn luyện kỹ năng thuyết trình

Khi trẻ em làm được một cái gì đó, chắc chắn các em sẽ khoe ngay với người lớn (bố mẹ, anh chị, thầy cô) và bạn bè về sản phẩm mình đã làm ra. Mức độ vui sướng, hài lòng của trẻ sẽ tăng cao nếu có nhiều người lớn quan tâm, hứng thú, và hiểu rõ những gì các em đã làm. Điều này phụ thuộc rất nhiều vào khả năng trình bày, diễn đạt ý tưởng của các em. Việc học lập trình sẽ giúp cho các em rèn luyện kỹ năng thuyết trình, bao gồm từ dáng đứng, giọng điệu cho đến cách tổ chức nội dung mạch lạc, có thứ tự cũng như thái độ tự tin, chững chạc khi nói.

Gần đây, có rất nhiều ý kiến từ cộng đồng ủng hộ việc cho trẻ em học lập trình từ sớm. Cũng có ý kiến phản đối vì cho rằng việc lập trình sử dụng các ngôn ngữ lập trình với các câu lệnh phức tạp sẽ gây nên sự gượng ép, nhàm chán cho trẻ em, dẫn tới phản tác dụng. Với những trải nghiệm thú vị trong quá trình dạy trẻ em học lập trình, qua bài viết này tôi muốn nêu lên một vài quan điểm cá nhân về việc dạy lập trình cho trẻ, nhằm chia sẻ kinh nghiệm với những người làm giáo dục trẻ em và các vị phụ huynh về vấn đề này.

Tại sao dạy lập trình cho trẻ em không hề dễ?

Đầu tiên phải kể đến những nhìn nhận phiến diện về việc lập trình máy tính. Qua phim ảnh và quan sát trong đời sống hằng ngày, chúng ta thấy rằng việc lập trình là cái gì đó “khác thường”, hoặc quá phức tạp với những đoạn mã lệnh khó hiểu, rối bòng bong; những người học/làm công việc lập trình thường là những người lập dị, hoặc họ có lối sống cô độc, bừa bộn, và suốt ngày ngồi bên máy tính. Sự thật không phải như vậy, ngay cả một cậu sinh viên ham chơi games cũng có biểu hiện giống hệt như vậy; tức là đầu rối bù, ít giao tiếp và suốt ngày ngồi lỳ bên máy tính hoặc dán mắt vào chiếc laptop. Thực tế, có rất nhiều lập trình viên trên thế giới là những người thông minh, hoạt bát, vui vẻ, và là những nhà kinh doanh giỏi. Điển hình ai cũng biết về Bill Gates (sáng lập Microsoft), Mark Zuckerberg (sáng lập Facebook), Jack Dorsey (sáng lập Twitter), Larry Page & Sergey Brin (sáng lập Google), … đều là những lập trình viên siêu hạng đồng thời cũng là doanh nhân nổi tiếng đã làm thay đổi cả thể giới. Tất cả những người này đều đam mê công nghệ và có một điểm chung nữa, là đều học lập trình từ nhỏ.

Dưới đây, tôi sẽ liệt kê một số nhận thức chưa đúng về việc học lập trình:

• Học lập trình chỉ là học ngôn ngữ lập trình và viết mã lệnh: Rất nhiều người đồng nhất việc lập trình với việc ngồi tỉ mẩn viết các dòng mã lệnh khó hiểu, rối rắm và nhàm chán. Thực ra, lập trình chính là quá trình ra lệnh cho máy tính thực hiện công việc theo những gì mình mong muốn. Do đó, nó là cả một quá trình bao gồm nảy ý tưởng, phân tích, thiết kế, sau đó viết mã lệnh chương trình, thử nghiệm và cài đặt để chạy thực tế. Quá trình này đòi hỏi phải giàu ý tưởng, sáng tạo, kiên trì và có nhiều kỹ năng giao tiếp, truyền thông quan trọng.
• Chỉ người nào chọn nghề lập trình mới học lập trình: Nhiều người cho rằng, học lập trình thì sẽ trở thành lập trình viên. Điều này không đúng, vì từ nhỏ chúng ta học văn nhưng không phải ai cũng thành nhà văn, học toán giỏi cũng chưa chắc thành nhà toán học. Trên thế giới có nhiều doanh nhân học lập trình giỏi, nhưng họ không chọn lập trình là nghề của mình. Tuy nhiên, kiến thức và kỹ năng học được từ lập trình giúp họ rất nhiều trong việc kinh doanh.
• Học lập trình khô cứng và làm mất khả năng học các môn khác: Trong xã hội hiện nay, phần mềm là phương tiện hỗ trợ để chúng ta làm việc, học tập, vui chơi giải trí. Do đó, học lập trình cũng có thể được lồng ghép vào các môn học khác, trở thành công cụ để rèn luyện các kỹ năng và học các kiến thức khác. Ví dụ, chúng ta có thể dạy trẻ em học lập trình để làm ra một trò chơi hỗ trợ học tiếng Anh, qua đó các em rèn luyện những kỹ năng làm việc khi lập trình, đồng thời các em cũng thuộc luôn bài học tiếng Anh mà các em đang xây dựng phần mềm. Một công, đôi việc. Không những vậy, các em sẽ chủ động học với tâm trạng hứng thú.

Tiếp theo, phải kể đến rào cản lớn nhất trong việc dạy lập trình cho trẻ em đó là công cụ và ngôn ngữ lập trình. Hầu hết các bậc phụ huynh đều nghĩ rằng khi cho con em mình học lập trình, các em sẽ ngồi tỉ mẩn gõ lệnh trong khi từ ngữ tiếng Việt vẫn còn chưa thành thạo. Nỗi ám ảnh này xuất phát từ việc chúng ta mang công cụ và ngôn ngữ lập trình của người lớn để dạy cho trẻ em. May mắn thay, hiện nay đã có các công cụ lập trình dành riêng cho trẻ em. Các em không phải học viết mã lệnh nhàm chán, rối rắm và dễ sai sót nữa. Các công cụ này cung cấp cách thức lập trình đơn giản, thông qua việc lắp ghép các khối lệnh tạo sẵn một cách trực quan.